شهید مطهری را می توان از دو جهت به تاریخ پیوند داد. نخست از این باب که او یک شخصیت ممتاز و تاثیرگذار تاریخی است که آراء و اندیشه اش محل رجوع می باشد. دوم بدان رو که بیش از غالب همعصران خود بر روی تاریخ تمرکز کرده است و هر فردی که با آثار آن شهید آشنایی داشته باشد کاملا این واقعیت را تصدیق خواهد کرد چه اینکه مرحوم شهید علاوه بر درس گفتارهای مفصلی که درباره تاریخ داشته اند- این درس ها در قالب آثاری چون جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، جامعه و تاریخ، فلسفه تاریخ و... به چاپ رسیده اند- در لابه لای آثار دیگر نیز به فراخور گریزهایی به بحث های تاریخی داشته اند.نسبت اندیشه شهید مطهری با تاریخ را در 5 سطح میتوان جانمایی کرد.
شهید مطهری و سازمان مطلوب روحانیت
شهید مطهری در دو سطح به مساله سازمان روحانیت پرداخته است؛ نخست تحلیل و انتقادات از روحانیت و دوم ایدههای ایشان برای نهاد روحانیت. نقدهایی همچون نبود روحیه انتقادی در روحانیت و خاصیت چاکری، ضعف در نظام معیشت، مریدگرایی، تمرکز بر القاب و عناوین درونتهی و... . از سوی دیگر ایشان با تاکید بر ضرورت استقلال مالی روحانیت راهکارهای دیگری را ارائه میکنند که اهم آنها عبارت اند از: تطبیق برنامههای درسی با شرایط جدید جامعه، مشاوره علمی، مشاوره فتوایی، تقسیم کار در فقاهت، زعامت روی اصول شورا و دموکراسی، اصلاح سبک عزاداری، تشکیل کنگره سالانه خطبا، مستقل کردن حوزه از منابع قدرت و سیاست، پرهیز از اشغال مناصب دولتی مگر در شرایط اضطراری و تشکیل دایره امر به معروف و نهی از منکر.
کارگران پنهان
گر چه در عکسها نیز کمتر میتوان عکسی یافت که بهدور از نمایشهای سیاسی و یا برای گزارش سیاسی از زنان کارگر باشد؛ اما در حاشیه همان کنشهای سیاسی صاحبان قدرت میتوان تصاویر زنان کارگر را مشاهده کرد. بخشی از عکسهایی که در مرکز اسناد در این مورد وجود دارد تصاویر مربوط به شرکت زنان کارگر در جشنهای 2500 شاهنشاهی است. بخشی نیز بازدید فرح پهلوی از کارخانه داروسازی و یا اهدا هدیه نمادین به چند کارگر زن است.
به مناسبت 10 اردیبهشت روز ملی خلیج فارس
از سده نوزدهم میلادی با روی کار آمدن قاجار و شکل گیری رقابت انگلیس و روس در آن حوزه تا دوران پهلوی دوم و همچنین پس از انقلاب اسلامی، کشورهای مختلف اقداماتی در زمینه تحریف نام خلیج فارس داشتهاند.در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سندی وجود دارد که ابعاد تازهای از تحریف نام خلیج فارس روشن می کند. شاید هر بار که نام جعلی خلیج فارس(خلیج یا خلیج عربی) خوانده و یا شنیده می شود، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در ذهن متبادر می شود، اما در این سند پای رژیم صهیونیستی به این جعل باز شده است.
معصومه حائری چگونه تحت نظر بود؟
فرزند آیتالله مرتضی حائری یزدی (و نوه مؤسس حوزه علمیه قم)، عروس امام خمینی(ره) و همسر آیتالله سید مصطفی خمینی که همراه پدرش در تبعید بود و در تبعید شهید شد؛ هر کدام این نسبتهای خانوادگی کافی بود تا معصومه حائری یزدی تحت نظر و مراقبت ساواک باشد.
راستیآزمایی سندی ادعاهای سید حسین نصر؛ بخش دوم
آیا چنانکه دکتر سید حسین نصر، رئیس دفتر فرح پهلوی در سالهای پیش از انقلاب ادعا کرده «پولهای حسینیه ارشاد توسط سازمان امنیت میآمد»؟ او که خود میگوید به دلیل مواضع دکتر علی شریعتی از مسئولیت مشاوره حسینیه ارشاد کنارهگیری کرده بود، در ویدئویی که اخیراً بازنشر شده، مدعی است مصالح ساخت این حسینیه که گران بود، با کمک سازمان امنیت فراهم میشد.
راستیآزمایی ادعای سید حسین نصر؛ بخش اول
به تازگی ویدئویی از یک گفتوگوی قدیمی با دکتر سید حسین نصر، رئیس دانشگاه آریامهر سابق(صنعتی شریف) در سالهای پیش از انقلاب و رئیس دفتر فرح پهلوی در فضای مجازی بازنشر شده که او در آن ادعا کرده «سازمان امنیت پیشتیبانی بسیار قوی از شریعتی میکرد در دانشگاه فردوسی. [شریعتی با ساواک] به نحوهای همکاری یا عضویت داشت. او میگفت این کار را برای پیشبرد اهداف انقلابی میکرد. پولهای حسینیه ارشاد توسط سازمان امنیت میآمد. ثابتی طرفداری عجیب و غریبی از شریعتی کرد. میگفت افراد و جوانان را از کمونیسم برمیگرداند. آنها [ساواک] گزارش شدیدی علیه من برای شاه فرستادند. من دلایل خودم را برای شاه گفتم. شاه گفت کاری به کار شریعتی نداشته باشید.» برآیند اسناد و گزارشهای ساواک نه تنها مؤید ادعای دکتر نصر درباره همکاری شریعتی با ساواک نیست، بلکه برخلاف آن آثار و سخنرانیهای او را «تحریکآمیز» تشخیص داده و درصدد جمعآوری و تعطیلی آن برآمدند.
انتشار برای نخستینبار؛ گزارش هیأت تحقیق و تفحص ارتش آمریکا
تلاش برای نجات گروگانهای آمریکایی در 24 تا 25 آوریل(5-6 اردیبهشت) در قالب عملیات پنجه عقاب، شاید تلخترین لحظه در دوران ریاستجمهوری کارتر بود. پس از طوفان شن در طبس و سایر مشکلات عملیات متوقف شد و هشت سرباز امریکایی در داخل ایران کشته شدند.به همین منظور هیأتی متشکل از فرماندهان خبره نظامی آمریکا مسئولیت بررسی اشکالات احتمالی و علل عدم موفقیت آن را به عهده گرفتند. این گزارش سالها در ردهبندی محرمانه قرار داشت و اخیراً در دسترس همگان قرار گرفته است که برای نخستین بار خلاصهای از آن ترجمه و منتشر میشود.
تاریخ اجتماعی| روایت چند عکس از پیشینه دستفروشی
دستفروشی، ازجمله فعالیتهای متداولی است که به صور گوناگون در زیست شهری به وقوع می پیوندد؛ با توجه به تاریخ ثبت عکسها از جمله عکسی که زنان دستفروش را در بازار به نمایش قرار میدهد؛ این سبک از دستفروشی به شکل جدیتر از دهه 30 شروع و در دهههای 40 و 50 روند رو به رشدی را در ایران داشته است. با توجه به رشد این فعالیت اقتصادی غیر رسمی در دهههای یاد شده، می توان چند عامل مهم در رشد این جریان را بررسی کرد. یکی از مهم ترین این عوامل جریان مهاجرتهای داخلی در ایران است. مهاجرت از روستا به شهر و مهاجرت از شهری به شهر دیگر که عموماً با سودای کار، درآمد بالا یا امنیت اتفاق میافتاد.
نگاهی به پیامدهای یک ابهام تاریخی
در اسفند 1336 سرلشکر محمد ولی قرنی و شماری دیگر به سبب اقداماتی که بعدها از آن با عنوان کودتا یاد شد، دستگیر و بعدها محاکمه شدند. در باب ماهیت این کودتا و اساسا جدی بودن آن روایتهای مختلفی در دست است. با این حال واکنش شاه به این ماجرا ماهیت حکومت و نیز کلا سیاست ایران را از اساس دگرگون کرد. امری که زمینه را برای روی کار آمدن دولت امینی در سالهای بعد فراهم کرد. به علاوه شاه دامنۀ روابط ساواک با سیا را محدود کرد و به جای آن گسترش روابط ساواک با موساد و دیگر سرویسهای اطلاعاتی غربی را در دستور کار قرار داد. این ماجرا همچنین زمینهساز بدبینی شاه به نیروهای امنیتی و برکناری تیمور بختیار، حاجعلی کیا و حسن علوی کیا شد. این بدبینی از سویی به شکلگیری بازرسی شاهنشاهی برای رصد تشکیلات امنیتی منجر شد.
ماجرای نامه علمای نجف علیه سید حسن تقیزاده
حاجی محمدعلی بادامچی از مشروطهطلبان آذربایجان از آیت الله خراسانی و آیت الله مازندرانی جویا شد که آیا ایشان تکفیرنامهای علیه تقیزاده نوشتهاند؟ سپس جواب آیت الله مازندرانی را در روزنامه حبل المتین چاپ کرد که طی آن، نوشتن تکفیرنامه را انکار کرده بودند. علت این دشمنی شدید بین تقی زاده و سید عبدالله هیچ وقت مورد بحث قرار نگرفته است، ولی استنباط می شود که این کدورت بیشتر از مساله مخالفت سید عبدالله و علمای نجف با عقاید سوسیالیستی بوده است. حبل المتین نامه دیگری از علمای نجف را نیز چاپ کرده که تا حدی این موضوع را روشن می کند.
مساله بحرین و استیضاح دولت هویدا؛ بخش دوم
ارائه تصمیم دولت ایران برای ارجاع موضوع بحرین به سازمان ملل در جلسه 182 دوره بیست و دوم مجلس شورای ملی به تاریخ 9 فروردین ماه 1349ه.ش، توسط اردشیر زاهدی وزیر امور خارجه ایران مطرح و با مخالفت حزب پان ایرانیست و استیضاح دولت هویدا مواجه گردید. با مطرح شدن استیضاح این گروه از دولت در 27 فروردین، هویدا آمادگی خود را برای پاسخ در روز اول اردیبهشت ماه در صحن علنی مجلس اعلام نمود.
خزانِ بهار؛ به بهانه درگذشت آخرین ملک الشعرای ایران
محمدتقی بهار به عنوان یار و همکار میرزاده عشقی از معدود سیاسیونی بود که به ترور عشقی واکنش نشان داد. خشم بهار از این رخداد محدود به سخنان وی در مجلس نگردید و سرخوردگی وی از اقدام نمایندگان در عدم پیگیری قتل عشقی، او را برآن داشت که به گونه ای دیگر و با سلاح شعر به رسوایی عاملان این ترور پرداخته و ضمن جاودان نمودن یاد یار شاعر خویش، یکی از زیباترین و پرشورترین سوگنامه های دوره مشروطه را آفریند و کام قاتلان را با نیش شعر خود به تلخی کشاند؛ هرچند که تلاش های وی در رسوایی قاتلان بی ثمر ماند و سرآخر نه دست عدالت مشروطه، بلکه دست غیب، گریبان قاتلان را گرفت.
به بهانه روز ارتش
درباره ارتباط ارتش و قدرت سیاسی و جایگاه آن در دوره پهلوی اول و دوم مقالات مختلفی به رشته تحریر درآمدهاند. اما کمتر توجهی به عکسها به عنوان سند صورت گرفته است. در این تصاویر چند نکته قابل توجه وجود دارد. یک مورد از این نکات را می توان با اشاره به لباس نظامیان عنوان کرد. بیشتر نظامیان داخل تصاویر نیروهای سرباز در ارتش هستند و نه فرماندهان رده بالا، سربازانی که از دل این مردم وارد نیروی ارتش شده بودند و پیوند و نزدیکی بیشتر با بدنه جامعه انقلابی داشتند. نکته دوم در این عکسها، زاویهها و نگاه عکاسان است که به طور مشخصی در تلاش هستند تا همراه شدن نیروهای ارتش را با مردم نشان دهند و به این طریق یا درصدد تشکر از آنها یا در پی تعریف از آنها به عنوان نوعی قهرمان بودند.
از اکتبر 1973 تا اکتبر 2023؛ نیم قرن سیاست اعراب درباره اسرائیل
نیم قرن پس از جنگ یوم کیپور؛ سیاستهای اعراب علیه اسرائیل چنان استحاله شد که نه تنها در عملیات طوفان الاقصی -فلسطینیترین حمله تاریخی به رژیم صهیونیستی- اقداماتی از سوی اعراب صورت نگرفت بلکه کارشکنیهایی فراتر از حد انتظار انجام دادند. استحاله عربی تا جایی پیش رفت که در روزهای اخیر و طی حمله جمهوری اسلامی ایران به پایگاههای نظامی رژیم صهیونیستی، دولت اردن در حمایت از اسرائیل به مقابله ناموفق با پهپادها و موشکهای ایرانی پرداخت.
به مناسبت عملیات تاریخی ایران علیه رژیم صهیونیستی
عملیات وعده صادق با رمز یا رسولالله از سوی سپاه پاسداران جمهوری اسلامی در حمله به رژیم صهیونیستی طی هفت دهه اخیر بیسابقه بوده است. به اذعان کارشناسان عملیات 26 فروردین 1403 بزرگترین حمله پهپادی تاریخ لقب گرفت. اما این تنها پاسخ ایران به جنایات دشمنان در چهل و پنج سال گذشته نبوده است. پاسخ موشکی ایران به دشمن بعثی در جنگ شهرها، حمله به مقر منافقین در پادگان اشرف، عملیات رضوان انتقام ترور شهید صیاد شیرازی، عملیات لیلةالقدر، عملیات ضربت محرم، عملیات شهید سلیمانی، حمله به مقر صهیونیستها در اربیل عراق، عملیات ربیع 1 و 2 و عملیات دی ماه 1402 در انتقام خون شهدای کرمان و راسک از جمله پاسخهای سخت ایران در چهار دهه گذشته است.
بررسی کابینه و برنامه دولت علاء توسط نمایندگان مجلس
حسین علاء دو بار در دو برهه حساس سیاسی کشور سمت نخست وزیری را بر عهده گرفت: نخست در سال 1329 ه.ش که بسیاری از تحلیلگران، از دولت او به «کابینه محلل» یاد کردهاند و بار دوم در 1334 ه.ش پس از برکناری سپهبد فضل الله زاهدی که این بار تا آستانه قتل به دست فدائیان اسلام پیش رفت. معرفی کابینه، معرفی برنامه، صحبت های مخالف و موافق دولت در مجلس وقت شورای ملی از نکات قابل توجه می باشد.
به بهانه افتتاح مسجد قبا در ماه رمضان
با ورود آیتالله مفتح به مسجد قبا، عملاً گرایش و نگاه سیاسی ضدرژیم، تبدیل به بخشی اساسی از فعالیتهای این مسجد شد و بهتدریج فعالیتهای علمی، فرهنگی و مبارزاتی در این مسجد ادامه یافت. نیروهای مبارز در این مکان گرد هم میآمدند تا هم از نظر معنوی و علمی، مقدمات رشد خود را فراهم آورند و هم برنامههای مبارزاتیشان را قوت بخشند. به این ترتیب، مسجد قبا تبدیل به یکی از مراکز اصلی انقلاب اسلامی در تهران شد.
بازخوانی جمهوریخواهی رضاخان
در آبان ماه 1302 خورشیدی، همزمان با خروج احمدشاه، آخرین پادشاه قاجار از ایران، جمهوریت در ترکیه اعلام و مصطفی کمال پاشا، آتاتورک بعدی، به ریاست جمهوری آن کشور انتخاب گردید. مدتی بعد، رضا خان سردارسپه که گویا از همان روزها سودای سلطنت در سر میپروراند، سروصدای جمهوریخواهی را در ایران به راه انداخت تا در فروردین سال بعد در مجلس به تصویب برسد و او بهعنوان نخستین رئیس جمهور ایران برگزیده شود، اما طرح جمهوری رضاخانی، با وجود مخالفان او در مجلس، به رهبری آیتالله مدرس، به باد فنا رفت و فراموش گردید. اما ماجرای این جمهوریت رضاخانی چه بود؟
به بهانه سالروز بازتأسیس حوزه علمیه قم
در یکم فروردین 1301ش حوزۀ علمیۀ قم بدست آیتالله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی بازتاسیس شد. چند سال پس از آن، در دورۀ سلطنت رضاشاه پهلوی اقداماتی برای تحدید روحانیت صورت گرفت. از جمله در این دوره و در ششم دی 1307ش «قانون متحدالشکل نمودن البسه اتباع ایران در داخله مملکت» به تصویب مجلس شورای ملی رسید. گرچه حکومت پهلوی با گذاشتن شرط مجوز و امتحان، در پی محدود کردن روحانیون بود، شخص رضاشاه در دیداری رسمی با «حاجی شیخ عبدالکریم یزدی» در آبان 1307ش در قم دربارۀ مشروط کردن استفاده از لباس روحانیت گفت. حدود یکسال بعد گزارشها حاکی از آن بود که حاج شیخ در برابر این سیاست، به طور گسترده دست به صدور اجازهنامه زده است.