اردیبهشت 1357 موج گستردهای از اعتراضات مردمی علیه رژیم پهلوی جریان داشت. شدت تظاهرات و درگیریها چنان بالا گرفت که سفر محمدرضا پهلوی به مجارستان را به تعویق انداخت و او را پای میز مصاحبه با رسانهها کشاند. مصاحبه شاه با رسانههای داخلی واکنشهای مختلفی را برانگیخت. در یکی از این موارد منابع ساواک پخش نامهای از مهندس مهدی بازرگان را گزارش کردند که طی آن بازرگان، شاه را به مناظره دعوت کرده است.
کد خبر: ۸۹۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۲۷
محمدرضا پهلوی چگونه به ژاندارم امریکا در منطقه تبدیل شد؟
پس از ملاقات با نیکسون، شاه متوجه شد که برای خرید هر سلاحی که لازم میداند، چک سفیدی در اختیار دارد و دفاع از منافع آمریکا در خلیجفارس را به عهده میگیرد. شاه خریدهای عظیمی را آغاز کرد و بین جولای و نوامبر 1972 نزدیک به 3.5 میلیارد دلار سختافزار نظامی سفارش داد. بدون شک توافق می 1972 را میتوان قمار نیکسون بر ایران برای حفظ دیوار آتش در مقابل منافع ایالات متحده در خلیج فارس تعبیر کرد. این قرارداد سیاست ایالات متحده در قبال ایران را متحول کرد و عصر جدیدی از روابط را آغاز کرد تا جایی که از اواسط سال 1972 تا آخرین ماه های سلطنت شاه، فروش سالانه چند میلیارد دلاری تسلیحات تبدیل به یک سنت ثابت و پایدار در روابط ایالات متحده و ایران شد.
علم در تاریخ 25 فروردین 1357 در سن پنجاه و هشت سالگی در گذشت. بر طبق اسناد، خانواده علم در حرم مطهر امام رضا(ع) دارای مقبره خانوادگی هستند که وی نیر در همان محل دفن میشود. طبق این سند تاریخ فوت علم 25 فروردین ماه 57 بیان شده است که با توجه به مرگ وی در نیویورک، با دو روز تاخیر یعنی 27 فروردین به خاک سپرده می شود.
«سلام» از مراسمی است که در تاریخ ایران، پادشاهان و امرا یا شاهزادگان برپا میشده و درانواع مختلفی معمول بوده است: سلام پادشاهی یا خلافت؛ سلام عید که در عید نوروز، سلام نظامی یا اعیاد مذهبی همچون عید فطر برگزار می شده است.در دوره پهلوی، هر سال در روز عید سعید فطر، مراسم سلامی در کاخ سعدآباد با حضور مقامات لشگری و کشوری برگزار میشد و حضور در این مراسم با لباس رسمی اجباری بود.
در شهریور بیست، زمانی که رضا شاه برای گذراندن سالهای تبعید، ایران را به مقصد جزیره موریس ترک میکرد، کلیه اموال و املاکش را به بهای ده گرم نبات مرغوب برای مصارف خیریه، به پسرش محمدرضای جوان هبه کرد. اموالی که آنها را طی شانزده سال سلطنت به جبر و عنف به دست آورده بود، جهت امور خیریه به پسرش سپرد و برای همیشه ایران را ترک کرد، املاکی که او به جانشینش واگذار کرد، بنیان بنیاد پهلوی را بنا نهاد. اما رضا ماکسیم که یک قزاق جزء در ارتش ایران بود، چگونه آنقدر ثروتمند و به بزرگترین ملاک ایران بدل گردید و چگونه با بخشیدن املاکی که به جبر از صاحبانشان گرفته بود، به پسرش محمدرضا، سنگ بنای نخست بنیادی را گذاشت که اگرچه به بنیاد خیریه پهلوی مشهور بود، اما در واقع هیولایی چند سر بود برای نفوذ در عرصههای مختلف اقتصاد.
کد خبر: ۸۸۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۲۹
فیلم| آخرین خاطرات رئیسجمهور امریکا از دیدار با شاه
نیکسون پس از سقوط رژیم پهلوی در ایران نیز روابط گرم خود را با شاه حفظ کرد و یکی از اصلیترین عوامل اعمال فشار بر جیمی کارتر برای پذیرش شاه در واشنگتن بود. او در این مصاحبه از آخرین خاطرات خود در ملاقات با محمدرضا پهلوی سخن گفته و از سردرگمی دولتمردان آمریکایی در حمایت از شاه انتقاد کرده است.
همزمان با سقوط رژیم پهلوی، دولت کارتر روند اتفاقات در ایران را با بُهت و حیرت دنبال میکرد و بیصبرانه به دنبال فرصتی برای گشودن ارتباط با انقلابیون و تثبیت جایگاه سابق خود در ایران بود. از سوی دیگر محمدرضاشاه که از ایران گریخته بود و دائماً تلاش میکرد به بهانه پیگیری روند درمان بیماری سرطانش به آمریکا برود، تبدیل به بزرگترین مشکل دولت کارتر شده بود. چرا که او از یک طرف هدف انتقاد دوستان محمدرضاپهلوی در واشنگتن بود و از سوی دیگر میترسید با پناه دادن به شاه مخلوع، موجبات خشم بیشتر انقلابیون در ایران را برافروزد.
کد خبر: ۸۷۲۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۱۱
انتشار برای نخستینبار | انقلاب ایران به روایت اسناد محرمانه امریکا 3
کمتر از یک هفته از مکالمه برژینسکی با شاه، سفیر آمریکا در تهران ویلیام سالیوان گزارش مفصلی به واشنگتن فرستاد و در آن از احتمال ایرانِ بدون حکومت محمدرضا پهلوی سخن گفت. او در این گزارش از «مفید بودن» اندیشیدن به این ایده نوشت که «شاید حالا وقتش رسیده باشد که احتمالات غیرممکنی را تصور کنیم که پیشازاین حتی ذهنمان هم بدانها خطور نمیکرد».
محمد حیدری در این گزارش توضیح میدهد که در آن دوره به طور موقت، سمت نظارت کلی بر صفحات داخلی روزنامه را داشته است، بدین شکل که «از طریق تماس دائم با متصدی اجرایی صفحات داخلی بدانم چه موضوعاتی در این صفحات چاپ میشود و اگر مطلبی به مصلحت نبود، مانع چاپ آن شوم...»
یادداشتهای روزانه علم در 26 دی ماه 1355 - که در آن روزها دوره بیماری را سپری میکرد- سراسر هشدار و انذار به شاه بود. علم در آن نامه که دو سال پیش از فرار محمدرضا پهلوی برای او فرستاده بود به علل نارضایتی عمومی از جمله بیبرقی، خرابی تلفن، نبود خواربار، بیاعتنایی به درخواستهای مردم، مقررات خلقالساعه و گرانی نرخها اشاره می کند.
شاه سه روز پیش از خروج همیشگیاش از ایران، در 23 دی ماه، با تشکیل شورای سلطنت، تمامی وظایف سلطنت را واگذار کرد و سه روز بعد از ایران خارج شد. امام خمینی در کنفرانسی خبری که همان روز با حضور خبرنگاران در نوفل لوشاتو برگزار شد، خروج شاه از کشور را «طلیعه پیروزی» نامید و آن را به ملت ایران تبریک گفت، اما ایشان «خلع سلطه اجانب» را خبری مهمتر از خروج شاه از کشور نامید و از مردم خواست با کنار گذاشتن اختلافات حزبی و مسلکی، همه با هم برای ساختن این ویرانه، دست به دست هم دهند.
کد خبر: ۸۶۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۶
انتشار برای نخستینبار | انقلاب ایران به روایت اسناد محرمانه امریکا 2
این مکالمه عجیبوغریب که شش دقیقه طول کشید، نشاندهنده سردرگمی و بلاتکلیفی واشنگتن درباره وضعیت و آینده ایران هم هست. برژینسکی چند بار تأکید میکند که از شاه و دولت پهلوی حمایت میکند و تصریح میکند که کارتر هیچ قصدی برای اقدام بر خلاف میل و تصمیم شاه ایران ندارد. بااینحال، برژینسکی نمیتواند نگرانی خود را از وضعیت ایران پنهان کند: «البته اگر دولت پهلوی امتیازات و حمایتهای بیحسابی اعطا کند میتواند منجر به بروز انفجار بزرگتر اعتراضات در ایران شود»
شب کریسمس سال 1977/1356 کارتر به ایران سفر کرد و در ضیافت پر زرق و برق کاخ نیاوران، شاه را «محبوب مردم» و ایران را «جزیره ثبات» در منطقه نامید. برای کارتر و سیاست خارجی آمریکا، یک فاجعه بود که با گذشت کمتر از یک سال، وضعیت در ایران دگرگون شد و این جزیره ثبات تبدیل به بزرگترین تهدید برای منافع آمریکا در منطقه گردید. بدون شک درک ناقص دولت کارتر از وضعیت داخلی ایران و منطقه عامل اصلی این کژفهمی شده بود.
جان اف. کندی روز 22 نوامبر 1963 در دالاس آمریکا ترور شد. او از ۲۰ ژانویه ۱۹۶۱ – ۲۲ نوامبر ۱۹۶۳ / 30 دی 1339-1 آذر 1342 نخستوزیر ایالات متحده بود. دوران ریاستجمهوری کندی، برای شاه مصیبتبارترین دوران روابطش با آمریکا محسوب میشد. با توجه به اسناد و مدارک و کتاب منشر شده موجود در این زمان، نه آمریکا اطمینان چندانی از ماندگار بودن نظام شاه با توجه به اوضاع بحرانی آن زمان داشت و نه شاه رفتار دولتمردان آمریکا را نسبت به خود میپسندید.
ثریا اسفندیاری بختیاری که هفت سال (۱۳۳۶-۱۳۲۹) ملکه دربار ایران بود؛ سالها بعد از جدایی در نامهای به عبدالکریم ایادی پزشک مخصوص دربار با «ارباب» خواندن شاه، از او میخواهد مانع از نوشتن دربارهاش در کتاب زندگینامه محمدرضاشاه شود؛ نامهای که از هتل پالاس بادروت در سنتموریتس سوئیس فرستاده شده و ملکه سابق نوشته تا آن زمان چیزی درباره خودش نگفته و ننوشته است؛ گرچه در سال ۱۳۷۱، ۹ سال قبل از فوت در ۶۹ سالگی، خاطراتش را در کتاب «کاخ تنهایی» منتشر کرد.
پس از کودتای 28 مرداد 1332 روابط دوستانهای میان رژیم پهلوی و رژیم صهیونیستی شکل گرفت. این روابط در دهه پنجاه در حالیکه ایران به عنوان ژاندارم منطقه، عهدهدار امنیت خلیج فارس شده بود و کشورهای عربی جبههای متحد در مقابل اسرائیل تشکیل داده بودند، به صورت تنگاتنگی ادامه یافت. با این وجود، شاه همواره در ظاهر خود را حامی ملت مظلوم فلسطین نشان میداد و کشورهای اسلامی را به تفاهم و همدلی دعوت میکرد.او درست زمانی که در ظاهر برای احقاق حقوق فلسطینیها سخنرانی میکرد، در پشت پرده روابط گسترده اقتصادی با اسرائیل داشت و هنگامی که کشورهای عربی به صورت متحد اسرائیل را تحریم کرده بودند، رژیم پهلوی نه تنها هرگز در تحریم نفتی اعراب شرکت نکرد، بلکه همواره بزرگترین فروشنده نفت به رژیم صهیونیستی بود.
روز سوم مهر ماه ۱۳۵۷ خبر انحلال تشکیلات حزب رستاخیز اعلام شد. اعلام انحلال حزب رستاخیز اعلام شکست سیاست تکحزبی محمدرضاشاه پهلوی بود؛ حزبی که ۱۱ اسفند ۱۳۵۳ تشکیل شد و اولین کنگرهاش را دهم اردیبهشت ۱۳۵۴ برگزار کرد و شاه گفت هر کس عضو آن نشود، دو راه برایش وجود دارد: «او جایش یا در زندان ایران است، یا اگر بخواهد فردا با کمال میل بدون اخذ حق عوارض، گذرنامه در دستش میگذاریم و به هر جایی که دلش میخواهد، برود.» کمتر از ۴ سال بعد، حزب واحد نظام شاهنشاهی چنان متزلزل شده بود که بودجهاش در سال ۱۳۵۷ نسبت به سال قبل آن ۱۶ میلیون تومان کاهش یافت! ۳ مهر ۱۳۵۷ دبیرکل حزب رستاخیز «منتفی بودن موجودیت» آن را اعلام کرد و در جلسه ۸ مهر انحلال حزب رسما اعلام شد و جواد سعید استعفا داد.
یک خارجی که من با او شرفیاب بودم به اعلیحضرت توصیه کرد، نمیگویم به خارجیها گوش نکنید ولی خودتان هم تصمیم بگیرید فقط به حرف خارجی توجه نکنید، خودتان هم تصمیم بگیرید.