علت استعفای اولین وزیر خارجه پس از پیروزی انقلاب اسلامی چه بود؟
پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی و شروع به کار دولت موقت به ریاست مهندس بازرگان، دکتر کریم سنجابی که رهبر جبهه ملی بود، به‌عنوان وزیر خارجه دولت موقت شروع به کار کرد اما حدود یک ماه بعد، زمزمه استعفای او شنیده شد و در نهایت در اوایل اردیبهشت، این خبر رسمی شد و سنجابی از وزارت خارجه کنار رفت و دکتر یزدی جانشین او در دستگاه سیاست خارجی کشور شد.
درباره علل و عواملی که منجر به استعفای سنجابی شد، گمانه‌ها و مطالب زیادی گفته شده است اما آن چیزی که در رسانه‌ها منعکس شد و البته بسیاری از آن‌ها هم تکذیب نشد، کشمکش وزارت خارجه با سفارت ایران در آمریکا بود که گویی جرقه این اختلافات شد. همچنین به گفته احمد سلامتیان معاون سنجابی در وزارت خارجه، مداخلات دکتر یزدی در امور وزارت خارجه نیز مزید بر علت شد تا سنجابی از اسفند 57 به فکر استعفا بیفتد.
گفته شد که حاج سید احمد خمینی در گفتگوهایی که با سنجابی داشت، در اسفند ماه او را قانع می‌کند که تا برگزاری اولین انتخابات جمهوری اسلامی یعنی رفراندوم که قرار بود در فروردین برگزار شود، صبر کرده و پس از آن استعفایش را به جریان بیندازد.
با این احوال، دهم اردیبهشت 1358 روزنامه‌های کشور با اشاره به کشمکش وزارتخارجه با سفارت ایران در آمریکا و همچنین اظهارات سلامتیان، خبر دادند که سنجابی استعفا داده است.
این در شرایطی بود که خود دکتر سنجابی همچنان درباره علت استعفایش و حتی درباره شایعه اختلافات در وزارت خارجه سکوت کرده بود؛ به همین علت، از دید رسانه‌ها علل استعفای او در پرده ابهام ماند. در عوض معاون او احمد سلامتیان با رسانه‌های جمعی گفتگو کرد.
سلامتیان نیز هم‌زمان با انتصاب دکتر یزدی به‌عنوان وزیر خارجه دولت موقت، از معاونت وزارتخانه کناره‌گیری کرد.
به گزارش رسانه‌ها که اکثرشان گزارش یکسانی را درباره این جابه‌جایی در وزارت خارجه منتشر کردند، در اواسط اسفند 57 نامه محرمانه‌ای به سنجابی میرسد که در آن نوشته شده بود «شهریار روحانی سفیر ایران در آمریکا، در مصاحبه با روزنامه نگاران آمریکایی و بارنز نماینده کنگره آمریکا، گفته است که اردشیر زاهدی به بعضی از نمایندگان کنگره و مقام های عالیرتبه آمریکایی هدایایی داده که محدود به جعبه‌های خاویار و بطریهای شامپاین نمیشده بلکه به آنان پول هم پرداخت میشده است. در این نامه محرمانه به سنجابی این موضوع هم قید شده بود که ابورزق سناتور سابق آمریکایی و شهریار روحانی مدارکی مبنی بر صحت ادعایشان در سفارت ایران یافته‌اند. همچنین افشای خبر پرداخت پول از سوی سفارت ایران به اعضای کنگره، موجب نگرانی مقامات رسمی آمریکا نیز شده است.»
سنجابی پس از دریافت این نامه، با سفارت ایران در آمریکا تماس می‌گیرد و می‌خواهد که مدارک برای وزارتخانه بفرستند چرا که این اسناد می‌توانست پرده از روابط پنهانی ایران و آمریکا بردارد. اما شهریار روحانی در تلگرافی به دکتر سنجابی می‌گوید که اکثر مدارک توسط اردشیر زاهدی سفیر شاه مخلوع در واشنگتن، از سفارت ایران خارج شده است؛ اما مدارک باقیمانده را برای سنجابی ارسال می‌کند.
به گفته سلامتیان، شهریار روحانی که رونوشتی از این تلگراف را برای دکتر یزدی نیز ارسال کرده بود؛ در خاتمه به سنجابی توصیه می‌کند که آن‌قدر مسائل مهم‌تری برای بازسازی کشور وجود دارد که نه فرصتی برای بررسی و پیگیری مدارک است و نه اصلاً نیاز به چنین کاری احساس می‌شود!
طبق این روایت در روزنامه‌ها، در نهایت به‌رغم پیگیری‌های سنجابی، شهریار روحانی مدارکی برای او نمی‌فرستد و درعین‌حال، بدون اطلاع وزیر خارجه ایران، با برخی مقامات بلندپایه آمریکا گفتگو می‌کند.
محور این گفتگوها طبق اظهارات سلامتیان، قراردادهای نظامی ایران و آمریکا بود؛ از جمله ونس وزیر خارجه آمریکا که به شهریار روحانی اطمینان می‌دهد که سعی دارد خریداران دیگری برای فروش آن دسته از وسایل نظامی که در دوره بختیار فسخ شده بود، پیدا کند تا دولت ایران مجبور به پرداخت خسارت نشود.
باز طبق این گزارش‌ها، علاوه بر اقدامات شهریار روحانی، موارد دیگری از عدم هماهنگی با سنجابی وجود داشته است، از جمله دعوت از مقامات سایر کشورها برای حضور چندساعته در ایران و انجام رایزنی‌های سیاسی که با برنامه‌ریزی دکتر یزدی و صادق قطب‌زاده انجام میشده بدون آنکه با سنجابی یا وزارت خارجه هماهنگی شده باشد.
سلامتیان در توضیح مصادیق این ادعا می‌گوید: «مطلع شدیم که آقای امیر عبدالله ابن العزیز (از مقامات ارشد عربستان) به ایران آمده و در فرودگاه مورد استقبال آقای قطب‌زاده قرار گرفته و سپس بدون برقراری کوچک‌ترین تماس با وزارت خارجه از ایران خارج شده است. یا وزیر اطلاعات سوریه مستقیماً توسط ایشان به ایران آمده و با وزیر اطلاعات تماس گرفته و رفته است. یا یک روز آقای سفیر شوروی به ما اطلاع داد که طی نامه‌ای رادیو تلویزیون مستقیماً به ایشان اجازه داده است به دنبال مذاکراتی، دفتر دائم رادیو تلویزیون شوروی در ایران را تأسیس کند.
سلامتیان همچنین می‌گوید: «آقای شهریار روحانی که دانشجوی فعالی است و لیکن از تجربه کافی برای برخورد با مسائل عمده کنونی مملکت برخوردار نیست و در مصاحبه‌های مطبوعاتی مختلف خود بیانات غیرمسئول گوناگونی کرده است؛ مثلاً ایشان در یک مصاحبه با روزنامه السیاسه کویت مدعی شده بود که دولت ایران از حاکمیت خود بر جزایر سه‌گانه می‌گذرد حال‌آنکه دولت ایران هرگز تصمیمی در این مورد نگرفته بود و ندارد و با توجه به انعکاسی که این مسئله در کشورهای عربی خلیج‌فارس داشت، دولت ایران مجبور شد آن را رسماً تکذیب کند.
روزنامه اطلاعات در ادامه این گزارش، می‌نویسد که خبرنگارانش تلاش می‌کنند تا دکتر یزدی را یافته و درباره اظهارات احمد سلامتیان از او سؤال کنند که موفق نمی‌شوند چرا که «دکتر یزدی برای رسیدگی به امور وزارتخانه، تا مدتی نامعلوم ملاقات با روزنامه‌نگاران را ممنوع اعلام کرده است.»
از سوی دیگر، دو روز بعد یعنی 12 اردیبهشت ماه، روابط عمومی صدا وسیما با انتشار اطلاعیه‌ای اظهارات سلامتیان را مبنی بر دخالت قطب زاده رییس سازمان در امور وزارتخارجه را تکذیب کرد.
