همکاری شریعتی با ساواک!

پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ به تازگی ویدئویی از یک گفت‌وگوی قدیمی با دکتر سید حسین نصر، رئیس دانشگاه آریامهرسابق(صنعتی شریف) در سال‌های پیش از انقلاب و رئیس دفتر فرح پهلوی در فضای مجازی بازنشر شده که او در آن ادعا کرده «سازمان امنیت پیشتیبانی بسیار قوی از شریعتی می‌کرد در دانشگاه فردوسی. [شریعتی با ساواک] به نحوه‌ای همکاری یا عضویت داشت. او می‌گفت این کار را برای پیشبرد اهداف انقلابی می‌کرد. پول‌های حسینیه ارشاد توسط سازمان امنیت می‌آمد. ثابتی طرفداری عجیب و غریبی از شریعتی کرد. می‌گفت افراد و جوانان را از کمونیسم برمی‌گرداند. آن‌ها [ساواک] گزارش شدیدی علیه من برای شاه فرستادند. من دلایل خودم را برای شاه گفتم. شاه گفت کاری به کار شریعتی نداشته باشید.»

۱۳ سال قبل پرویز ثابتی، مدیرکل اداره سوم (امیت داخلی) ساواک در کتاب خاطراتش ادعاها درباره هماهنگی و همکاری شریعتی با سازمان اطلاعات و امنیت کشور برای برنامه‌های سخنرانی در حسینیه ارشاد را رد کرده بود: «اینکه ساواک به او کمک کرده باشد که چنین فعالیت‌هایی را انجام بدهد، به کلی بی‌پایه و اساس است. چون او در ابتدا، علاوه بر حمله به شیعه افراطی و اسلام عقب‌مانده، به مارکسیسم نیز حمله می‌کرد و در آن زمان‌ها، هنوز مارکسیسم در بین دانشجویان جذبه داشت، ما موافقت کردیم تا در دانشگاه فردوسی مشهد تدریس کند، منتها او غالباً این‌طرف و آن‌طرف در حال سخنرانی بود… ما او را لانسه نکردیم. صرفاً موقعی که می‌خواست در دانشگاه فردوسی مشهد استادیار بشود، صلاحیت وی را تأیید کردیم و بعد که خواست برود فرانسه، اجازه خروجش را تأیید کردیم. پس از بازگشت، شروع کرد به زیاده‌روی و افراط که بازداشتش کردیم…۶ ماه بعد قبول کرد که یک سلسله مقالاتی ضدکمونیستی بنویسد و می‌نوشت در پاورقی روزنامه‌ها چاپ می‌شد…او را آزاد کردیم به شرط آنکه به نوشتن مقالات ضد کمونیستی در خارج از زندان ادامه دهد اما او به بهانه مریضی ادامه نداد و بعد دوباره مخفی شد.»[1]

گزارش‌های پرشماری از ساواک در گنجینه مرکز اسناد انقلاب اسلامی نگهداری می‌شود که گویای سوءظن دائمی، نظارت و مراقبت بر سخنرانی‌ها و آثار دکتر علی شریعتی است.

یکی از این اسناد، کسب تکلیف اداره کل سوم ساواک به ریاست ثابتی، از سازمان اطلاعات و امنیت کشور در خصوص جلوگیری از سخنرانی شریعتی و تحت مراقبت قرار دادن او و کنترل انتشارات حسینیه ارشاد «به دلیل سخنرانی‌های نامبرده علیه مصالح کشور و انتشار کتب ضد رژیم توسط آن» است:

«درباره دکتر علی شریعتی مزینانی

محترماً باستحضار می‌رساند.

فعالیت‌های مذهبی حسینیه ارشاد در واقع قائم به وجود دکتر علی شریعتی مزینانی که بطور نسبتاً مرتب در این حسینیه سخنرانی می‌نماید می‌باشد، این شخص در گذشته فعالیت‌های خلافی را علیه مصالح کشور انجام می‌داده که بعداً در ظاهر خود را فردی که قصدش مبارزه با عناصر منحرف می‌باشد قلمداد و در زمینه‌های مذهبی شروع به فعالیت کرده و با گام گذاشتن در حسینیه ارشاد در این زمینه تلاش‌های زیادی از خود نشان می‌دهد.

آنطوری که نوشته‌ها و اظهارات یاد شده نشان می‌دهد در جریان فکری مشارالیه هیچگونه تغییری بوقوع نپیوسته، بلکه وی با هوشیاری کامل مقاصد خود را در پوشش مسائل مذهبی به مستمعین اظهاراتش و خوانندگان کتبی که انتشار می‌دهد، ارائه می‌کند و هر روز گام جدیدی در این راه برمی‌دارد. در طرز تفکر نامبرده وجوه تشابه بسیاری با عناصر سازمان آزادیبخش ایران وابسته به جمعیت به اصطلاح نهضت آزادی مشاهده می‌گردد، و وجه تمایز او با این افراد صرفاً عدم اظهار نیات خود بطور آشکار و ارائه آن در قالب‌های خاص مذهبی است و بطور کلی می‌توان نامبرده را عامل اصلی وقایعی که در حسینیه مذکور می‌گذرد دانست زیرا هیئت مدیره و گردانندگان حسینیه موصوف نیز تحت تأثیر و نفوذ وی می‌باشند و در واقع آلت بلااراده وی هستند.

نکته دیگری که در خصوص وضعیت حسینیه مورد بحث شایان توجه و امعان نظر است انتشارات حسینیه مزبور می‌باشد که بدون هیچ کنترل و کسب مجوزی صورت می‌گیرد. قسمت انتشارات حسینیه مذکور مطالب مذهبی و سخنان نامبرده را بصورت كتب مختلف و نشريات و جزوات متعدد در اختیار عناصر مذهبی قرار می‌دهد و قبل از انتشار به علت آنکه مجوز قانونی مانند انتشار سایر کتب از مراجع مسئول اخذ نمی‌نمایند مطالب خود را در پوشش‌های مناسب به خوانندگان تلقین می‌کند و خلاصه دو کتاب شهادت و از کجا آغاز کنیم که به شرح پیوست از عرض می‌گذرد مؤید این امر می‌باشد.

با عرض مراتب بالا چنانچه صلاح دانسته شود نام یاد شده از سخنرانان حسینیه مذكور حذف و شديداً تحت مراقبت قرار گیرد و انتشارات حسینیه مزبور نیز به دقت کنترل و ترتیبی اتخاذ گردد قبل از انتشار هرگونه کتاب و نشریه‌ای مطالب آن مورد بررسی و پس از کسب اجازه مبادرت به انتشار آن نمایند. موکول به رأی عالیست.

چهار روز بعد از این گزارش، مکاتبه دیگری صورت می‌گیرد که دو ماه بعد از آن (۱۳۵۱/۱۱/۴) منجر به نامه رئیس ساواک با شهربانی کل کشور در خصوص جمع‌آوری بعضی از آثار دکتر شریعتی می‌شود.

«درباره کتب تالیفی دکتر علی شریعتی مزینانی

پیرو شماره ۳۱۲/۹۸۵۴ - ۵۱/۹/۲

دکتر علی شریعتی مزینانی که از عناصر ناراحت و مخالف دولت می‌باشد و قبلاً با سخنرانی در حسینیه ارشاد و برخی از کانون‌های دانشجویی مبادرت به ایراد سخنان تحریک‌آمیز می‌نمود، به موازت اینگونه اقدامات، و از طریق انتشارات حسینیه ارشاد و با سوءاستفاده از اینکه نشریات حسینیه موصوف وسیله مقامات مسئول بطور کافی کنترل نمی‌شد، کتب تحریک‌آمیزی تالیف و منتشر نموده بود. اما پس از بسته شدن حسینیه ارشاد تهیه و توزیع اینگونه کتب و جزوات پایان نگرفت بطوریکه هم‌اکنون جزوه‌ها و کتاب‌های مزبور از تهران به اکثر مناطق کشور ارسال گردیده و می‌گردد. با توجه به اینکه شخص نامبرده سعی نموده در اینگونه کتب با قلب حقایق دین مبین اسلام و نتیجه‌گیری‌های گمراه‌کننده، از اعتقادات مذهبی افراد سوءاستفاده نموده و آنها را به سوی فعالیت‌های مضره سیاسی سوق دهد، خواهشمند است دستور فرمائید نسبت به جمع‌آوری کتب تالیف شده وسیله نامبرده بالا که لیست اسامی آنها به پیوست ایفاد می‌گردد، در تهران و سایر نقاط کشور اقدام و نتیجه را به این سازمان اعلام نمایند.

رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور - ارتشبد نصیری

۱- از کجا آغاز کنیم

۲- شهادت

۳- یکبار دیگر ابوذر

۴- علی، مکتب، وحدت و عدالت

۵- امت و امامت

۶- روش شناخت اسلام

۷- مسئولیت شیعه بودن

۸- شیعه علوی و شیعه صفوی

۹- اسلام‌شناسی (جزوات متعدد)

برآیند اسناد و گزارش‌های ساواک نه تنها مؤید ادعای دکتر نصر درباره همکاری شریعتی با ساواک نیست، بلکه برخلاف آن آثار و سخنرانی‌های او را «تحریک‌آمیز» تشخیص داده و درصدد جمع‌آوری و تعطیلی آن برآمدند.

پی‌نوشت:

1.در دامگه حادثه، خاطرات پرویز ثابتی به کوشش عرفان قانعی‌فرد, صص ۲۸۰-۲۷۹