مروری بر منش اجتماعی شهید قدوسی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ 14 شهریور 1360 آیت‌الله علی قدوسی دادستان کل انقلاب اسلامی طی عملیات تروریستی سازمان منافقین به شهادت رسید. شهید قدوسی از جمله مسئولانی بود که با مردم‌مداری، امانت‌داری در بیت‌المال، عدالت‌خواهی، جدیت در کار و ... توانست کارنامه درخشانی از خود به یادگار بگذارد.
توجه به حفظ بيت‌المال
يكی از ويژگی‌های رفتاری شهيد قدوسی دقت و توجه ويژه وی به جلوگيری از حيف و ميل بيت‌المال بود. ايشان در طول مديريت مدرسه‌ی حقانی تلاش می‌كرد تا از تحميل هرگونه مخارج اضافی بر بودجه‌ی مدرسه ممانعت كند. از هر قلم و برگ كاغذی حداكثر استفاده را می‌نمود و غالبآ يادداشت‌های موقّتی را با مداد می‌نوشت تا پس از رفع نياز بتواند آن را پاك كند و از كاغذ آن مجددآ استفاده نمايد. هنگام غروب و حتّی شب‌ها اگر مشغول نوشتن نبود و با كسی صحبت می‌كرد از روشن كردن چراغ و مصرف برق خودداری می‌كرد و هنگامی كه مدرسه مجهز به سيستم شوفاژ شده بود از باز كردن شوفاژ اتاقش خودداری می‌كرد.[1]
حجت‌الاسلام والمسلمین مرحوم روح‌الله حسینیان با اشاره به سخت‌گیری‌های شهید قدوسی در استفاده از بیت‌المال می‌گوید: «آن زمان کل خرج دادستانی‌های سراسر کشور مثلا حدود یک میلیون و چهارصد هزار تومان می‌شد. گاهی وقت‌ها که حساب می‌کردیم مثلا یک میلیون 425 هزار و سه ریال می‌شد. من وقتی به بانک می‌رفتم که این پول را به حساب شهرستان‌ها حواله کنم می‌گفتند این سه ریالی که می‌نویسید رند نیست و برای ما خیلی سخت است.
من به آقای قدوسی گفتم که آقا اجازه می‌دهید ما این‌ها را سر راست کنیم؟ گفت نخیر! گفتم چرا؟ گفت اگر زیادی به آن‌ها بدهیم مسئول هستیم، اگر هم کم بدهیم باز هم در مقابل این بیچاره‌ها مسئول هستیم که باید از جیب خودشان بگذارند. بنابراین شما همان اندازه‌ای که فاکتورها می‌گوید هزینه‌ها را پرداخت کنید.»
شهيد قدوسی در زندگی شخصی‌شان نيز توجه داشت از هرگونه تجمل‌گرايی و اصراف پرهيز نمايد. ايشان در طول مدت تصدی دادستانی انقلاب، هرگز حقوقی برای خود منظور نداشت و از امكانات و مزايای مالی كه برای‌شان در نظر گرفته شده بود استفاده نكرد. وی به طور كامل مراقب بود اموال شخصی‌اش با اموال عمومی مخلوط نگردد. هنگامی كه به مسؤوليت دادستانی منصوب شد، چون در تهران منزلی نداشت آپارتمانی را از يكی از روحانيون اجاره كرد و حاضر نشد در منازل مصادره‌ای سكونت كند. در حالی كه هر بار كه دوستان ايشان پيشنهاد منزل مصادره‌ای می‌دادند، شهيد قدوسی با لبخندی معنی‌دار می‌گفت: «بگذاريد جنازه‌ی مرا از منزل مصادره‌ای بيرون نياورند».[2]
نظم و قاطعيت
نظم و قاطعیت از دیگر ویژگی‌های شهید قدوسی بود. به گفته مرحوم هاشمی رفسنجانی: «در بین همه ما، ایشان به نظم و قاطعیت زبانزد بود و به همین دلیل برای ایشان مدیریتی قائل بودیم وکارهایی که آن روزها احتیاج به مدیریت قاطعی داشت، به ایشان سپرده می‌شد. به همین دلیل هم ایشان را مسئول محاکمات آن زمان کردند. در روزهای اول انقلاب که خیلی بی نظم بود اول مسئول زندانی‌های بازداشتی از رژیم قبل بودند و انتخاب ایشان برای این بود که بشود به آنجا نظم داد.»[3]
مرحوم آيت‌اللّه ميانجی در اين باره می‌گويد : «يكی از صفات و خصايصی كه در ايشان بود اين بود كه بسيار منظم بود. كاری كه به وی پيشنهاد می‌كردند ابتدا فكر می‌كرد و وقتی می‌پذيرفت مقيّد بود كه در اين كار منظم باشد.»[4]
وی با نظارت دقيقی كه بر اجرای كارها داشت، موفق شد در مدّت كوتاهی، ناهماهنگی‌ها و بی‌نظمی‌هايی كه در سطح دادستانی و دادگاه‌های انقلاب وجود داشت را برطرف كند. شهيد قدوسی معتقد بود كه يكی از مهم‌ترين عوامل تسلّط فرصت‌طلبانه‌ی ليبرال‌ها، ضعف ما در نظم و تشكيلات بوده است.[5]
عدالت‌خواهی
عدالت‌خواهی ويژگی بارز سلوك اخلاقی شهيد قدوسی بود. ايشان چه در دوره‌ای كه مديريت مدرسه‌ی حقانی را بر عهده داشت و چه در دوره‌ای كه به عنوان دادستان انقلاب منصوب شد تلاش نمود، از محور عدالت منحرف نشود. از محدوده‌ی ضوابط شرعی هرگز پا فراتر نمی‌گذاشت و بارها تأكيد می‌كرد كه اين‌ها زمينه‌ساز اجرای عدل اسلامی است و اگر اين‌ها اجرا نشود، از حكومت اسلامی تنها نامی باقی می‌ماند.[6]
تب حمايت از مستضعفين و انقلابی بودن در او نمی‌توانست اثر داشته باشد مگر آنجا كه اسلام اجازه داده بود. وی در عين حال زير بار توقّعات بی‌جا و توصيه‌ی ديگران نمی‌رفت. زمانی عليه گروه تحقيق بنياد مستضعفان به خاطر برخورد و دخالت غيرشرعی‌شان برآشفت و زمانی با درخواست‌های مكرر بنی‌صدر برای جلوگيری از اعدام فرخ‌رو پارسا، مخالفت نمود و زمانی هم كه گروهك‌ها با ساختن جوّ كارگرپرستی و حمايت از مستضعفين مسؤولين را به سوی از بين بردن هر فردی كه كم‌ترين ثروتی داشت سوق می‌دادند، شجاعانه و قاطعانه جلوی توقيف‌ها و مصادره‌ها و بازداشت‌های بی‌رويّه را می‌گرفت و حتّی دستور رفع آن‌ها را صادر می‌كرد.[7]
مرحوم قدوسی به موجب توجّهی كه به امور رفاهی و رسيدگی به پرونده‌ی زندانيان داشت، زمانی كه به شهرستانی مسافرت می‌كرد يكی از برنامه‌های وی بازديد از زندان آن شهر بود و سعی می‌كرد خودش و يا به وسيله‌ی افراد مورد اعتماد با يكايك زندانيان برخورد داشته باشد؛ مبادا حقّ مظلومی پايمال شود. هميشه تأكيد می‌كرد كه در جمهوری اسلامی زندان بايد محل تربيت و توبه باشد و در درجه‌ی اول برخورد مسؤولين قضايی است كه زمينه‌ی بازگشت زندانی به جامعه را فراهم می‌كند.[8]
جديت در کار
قاطعیت و جدیت در کار از دیگر مؤلفه‌های رفتاری شهید قدوسی بود. به گفته آیت‌الله خزعلی: «به کاری که دل می‌بست با تمام وجود در پی آن می‌رفت و تا به هدف نمی‌رسید دل بر نمی‌گرفت. از تمام امکانات استفاده می‌کرد، از همه آنات و دقایق بهره می‌جست و لذا کمتر در مجالس انس و مهمانی دیده می‌شد.»[9] يكی از شاگردان ايشان می‌گويد: «قدوسی سخت‌كوش و سخت‌گير بود، بسيار بودند كه به همين خاطر به او بد گفتند، يا كناره گرفتند و احيانا پرده‌درانی كه از حدّ ستيز با او درآمدند تا شايد ضعف خود را با تضعيف شخصيّت والايی چون قدوسی مخفی دارند، غافل از اين كه او مصداق (لايخافون فی‌الله لومة لائم) بود نه تشنه قدرت و اسير هوای نفس تا به مقابله برخيزد يا تن به سازش دهد».[10]
قاطعيت در تصميم‌گيری، شهامت و سرعت در اجرا از دیگر خصوصيات بارز مرحوم شهيد قدوسی بود. وی كه معيارهای واضحی در مبانی اسلامی و اجتماعی داشت دقّت‌های خاصی در تصميم‌گيری به خرج می‌داد و در نهايت هرچه را كه تشخيص می‌داد با قدرت اجرا می‌كرد و هيچ نوع مصلحت‌انديشی ناروا و ترس مانع تصميم وی نمی‌شد. البته اگر موردی اشتباه از خود را درست تشخيص می‌داد بسرعت و براحتی می‌پذيرفت و هيچ وقت ملاحظه‌ی اين را نمی‌كرد كه ممكن است به شخصيّت او لطمه بخورد.[11]
احترام و مردم‌داری
از جمله ويژگی‌های منحصربه‌فرد شهید قدوسی، مردم‌داری وی به خصوص در طی تصدی مقام دادستانی انقلاب بود، به گونه‌ای كه هر كسی با او سر و كار داشت اين صفت وی را تصديق می‌كرد. ايشان در برخوردهايش با مراجعين خود را ملزم به رعايت اخلاق و آداب اسلامی می‌دانست، حتّی اگر با برخوردهای غيراسلامی و يا توهين‌آميز طرف مقابل مواجه می‌شد.[12]
به گفته مرحوم سیدهادی خسروشاهی «شهید قدوسی در اتاق دادستانی نخست پشت میز می‌نشست و مراجعین روی صندلی‌هائی که در اطراف اطاق بود... بعدها پشت میز را رها کرد و در گوشه‌ای از اتاق که فرضی بود، پتو انداخت و یک پشتی هم گذاشت - مانند حوزه علمیه قم - و در آنجا امور را بررسی و حل و فصل می کرد.»[13] شهيد قدوسی معتقد بود كه در اين موارد است كه انسان خود را می‌آزمايد و به ميزان تسلّط بر غضب و عصبانيت خود پی می‌برد، بنابراين بايد اين را تحمّل كرد و حتّی اگر طرف مقابل به انسان اهانت كرد با صبر و بردباری و اخلاق عملی، او را به انقلاب خوش‌بين كنيم و اين‌ها اخلاق اسلامی را از ما بياموزند و ما برای ايشان الگوی مسلمانی و اخلاق پيامبر باشيم.[14]
پی‌نوشت‌ها:
1- روزنامه‌ی اطلاعات، 11/6/1361، ص 14.
2- محمّدحسين قدوسی؛ شهيد قدوسی (پارسای پرتلاش)، مركز چاپ و نشر سازمانتبليغات اسلامی، تهران 1374، ص 122.
3- مجله شاهد یاران، دی 1387، شماره 38، ص 5.
4- يادنامه‌ى شهيد قدوسى، چاپ شفق، تهران، شهريور 1362، ص 153
5- روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، 14/6/1362، ص 8
6- شهيد قدوسی (پارسای پرتلاش)، پیشین، ص 119.
7- روزنامه‌ی اطلاعات، 15/6/1362، ص 14
8- شهيد قدوسی (پارسای پرتلاش)، پیشین، ص 120.
9- مجله شاهد یاران، دی 1387، شماره 38، ص 10.
10- روزنامه‌ی اطلاعات، 15/6/1362، ص 14
11- شهيد قدوسی (پارسای پرتلاش) ، پيشين، ص 112
12- پيشين، ص 115
13- مجله شاهد یاران، پیشین، ص 30.
14- شهيد قدوسی (پارسای پرتلاش)، پيشين، ص 116.
