روایت مقامات امریکایی از دلایل شکست عملیات نجات / چرا امریکایی‌ها در طبس زمین‌گیر شدند؟
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ عملیات پنجه عقاب با تمام تمهیداتی که از قبل برای آن پیش‌بینی شده بود به شکست انجامید. بلافاصله پس از انتشار خبر شکست آمریکا در این عملیات، جیمی کارتر طی نطقی تلویزیونی با اشاره به کلیاتی از روند عملیات، تصریح کرد به دلیل اینکه اقدامات سیاسی و مذاکرات به جایی نرسیده است، همچنان از کوشش برای رهایی گروگان‌ها دست نخواهد کشید.
دلایل شکست عملیات
درباره‌ی دلایل و چگونگی شکست عملیات، تحلیل‌های مختلفی بیان شده است. دلایلی که مقامات آمریکایی در گزارش‌های اولیه‌ی خود ارائه کرده‌اند بیشتر به ابعاد فنی و حوادث طبیعی و از جمله طوفان شن اشاره دارد. همچنین برخی از منابع غیر موثق نیز به نقش شوروی در این خصوص اشاره می‌کنند. این در حالی بود که از نگاه مقامات جمهوری اسلامی و خصوصا شخص امام خمینی (ره)، نقش امدادهای الهی در این خصوص بیش از همه مطرح بوده است. امام در این خصوص اعلام کردند طوفان شن مانند یکی از امدادهای الهی موجب شکست این عملیات شد.
روایت هاشمی رفسنجانی از شکست عملیات
هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود، چگونگی شکست عملیات را این چنین شرح داده است: «در ابتدای عملیات طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته، هواپیماها و بالگردها، توانستند با عبور از نقاط کور راداری ایران، با ارسال علائم رمز، عوامل داخلی‌شان را مطلع کنند. اما بعد از این مرحله، شرایط به کلی تغییر کرد. ابتدا یکی از هلیکوپترها در مسیر خراب می‌شود و در بیابان‌ها فرود می‌آید و سپس دو فروند از بالگردهای دیگر از حالت «آماده به عملیات» خارج شده و متعاقب آن براثر وزیدن طوفان شن، قادر به ادامه‌ی مسیر نمی‌شوند. سرانجام برخورد یکی از بالگردها به هنگام برخاستن از زمین، با هواپیمای سی ۱۳۰ آمریکایی، منجر به کشته شدن تعدادی از سربازان آمریکایی شده و بقیه نیز از صحنه فرار می کنند.»
روایت مقامات امریکایی از عملیات
مقامات آمریکایی نیز به دلایل مختلف این شکست اشاره می‌کنند. از جمله در ششم اردیبهشت ۱۳۵۹/ ۲۹ آوریل ۱۹۸۰ کارتر در نامه‌ای به رئیس کنگره‌ی موقت سنا گزارش مفصلی از عملیات نجات ارائه می‌کند:
« با آغاز عملیات در حدود 10:30 صبح به وقت استاندارد شرقی(EST) ۲4 آوریل، شش هواپیمای باری سی - ۱۳۰ و هشت هلیکوپتر آر. اچ - 53 وارد حریم فضای ایران شدند. سرنشینان آنها برای نبرد تجهیز نشده بودند. برخی از هواپیماهای سی - ۱۳۰ مذکور حامل قریب به نود نفر از اعضای گروه نجات بودند که برای نبرد مجهز شده بودند و به علاوه تعدادی هم کارکنان مختلف پشتیبانی وجود داشتند. از حدود ساعت دو تا چهار بعد از ظهر همان روز به وقت استاندارد شرقی شش هواپیمای حمل ونقل و شش فروند هلیکوپتر نامبرده در محل بیابانی دوری در ایران فرود آمدند که تقریبا دویست مایل با تهران فاصله داشت و در آنجا گروه نجات را پیاده کرده، عملیات سوخت گیری مجدد را آغاز نمودند و کم کم برای مراحل بعدی آماده شدند. در خلال پرواز به آن نقطه‌ی بیابانی دوردست، دو فروند از مجموع هشت هلیکوپتر دچار نقص فنی شدند. یکی ناچار به بازگشت به ناو هواپیمابر «نیمیتز» گردید و دومی ناگزیر در بیابان به زمین نشست؛ ولی خدمه‌ی آن سوار هلیکوپترهای دیگر شدند و به محل فرود آمدن بقیه انتقال یافتند. شش هلیکوپترهایی که در آن محل بیابانی دوردست فرود آمدند، یکی دچار اشکال هیدرولیکی شد و قادر به ادامه‌ی ماموریت نبود.
طرح‌های عملیاتی حداقل به شش هلیکوپتر با وضعیت مناسب نیاز داشتند که بتوانند از آن نقطه بیابانی عملیات را آغاز کنند... هشت هلیکوپتر در نیروی اعزامی گنجانده شده بودند تا بدون تحميل فشارهای بیش از حد بر تجهیزات سوخت‌گیری و الزامات خروج به اندازه‌ی کافی بیش از تعداد لازم باشند. وقتی که تعداد هلیکوپترهای موجود برای ادامه‌ی عملیات به پنج فروند کاهش یافت، مشخص گردید که نمی‌توان عملیات را طبق نقشه پیش برد. بنابراین با توصیه‌ی فرمانده نیروها و مشاوران نظامی خود، تصمیم به لغو مأموریت گرفتم و نیروهای مسلح شرکت کننده در آن را امر به بازگشت از ایران نمودم. در طی روند خروج [نیروها]، یکی از هلیکوپترها به طور اتفاقی با یکی از هواپیماهای سی - ۱۳۰ که آماده پرواز می‌شد، برخورد کرد؛ که منجر به مرگ هشت نفر و جراحت چندین نفر دیگر شد. در آن هنگام تصمیم بر آن بود که همه‌ی افراد برجای مانده سوار هواپیمای سی - ۱۳۰ دیگر شوند و هلیکوپترهای باقی مانده را در مکان فرود رها کنند. روی هم رفته نیروهای مسلح آمریکا در مجموع حدود سه ساعت بر روی زمین ماندند. پنج فروند باقی مانده در حدود ساعت 5:40 بعداز ظهر به وقت استاندارد شرقی همان روز به پرواز درآمده، بدون حادثه ی دیگری حریم فضایی ایران را در حدود ساعت هشت بعد از ظهر به وقت استاندارد شرقی ۲۲ آوریل ترک کردند.»
روایت وزات دفاع آمریکا
همچنین «هارولد براون»، وزیر دفاع آمریکا در هیجدهم اردیبهشت طی گزارشی به کنگره‌ی این کشور اعلام کرد انفجار مهمات و کمبود وقت و سوخت، تیم نجات را مجبور کرد بدون از بین بردن هلیکوپتر و اسناد سری باقی مانده در محل، عقب نشینی کنند. وی در این گزارش افزود توفان شن غیرمنتظره، که قبلا باعث شده بود هلیکوپترها از یکدیگر جدا شوند، موجب سرگیجه و از دست دادن تعادل خدمه‌ی هلیکوپتر شد.
البته در این میان دلایل ثابت نشده‌ای هم از سوی برخی روزنامه‌های خارجی و مقامات نظامی داخلی مطرح می‌شد. از جمله خبرگزاری یونایتدپرس به نقل از روزنامه‌ی «استیت» چاپ ایالت کارولینای جنوبی مدعی شد در جریان عملیات نظامی آمریکا، واحدهای رادار در شوروی و اسرائیل هواپیماهای آمریکایی را ردیابی کرده بودند و دولت شوروی ورود هواپیماهای آمریکایی را به دولت ایران اطلاع داده بود. یک مقام آگاه در ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز در موضعی مشابه تصور دخالت باد و شن در برخورد هواپیماهای متجاوز آمریکایی را نادرست می‌داند و یکی از علل این برخورد را اطلاع دولت روسیه از تجاوز به واسطه‌ی اقمار و دستگاه‌های مجهز مخابراتی و اقدام آنها برای اخلال در دستگاه‌های ارتباطی از طریق جنگ‌های الکترونیکی اعلام می‌کند. البته این ادعا بلافاصله توسط مقامات کشور و از جمله وزیر امور خارجه رد شد.»
منبع: تاریخ تحولات سیاسی جمهوری اسلامی ایران (جلد سوم)
